Η Ευρωπαϊκή Ένωση, πρωτίστως μια πολιτική και οικονομική συμμαχία, αντιμετωπίζει σήμερα έναν εκτεταμένο αριθμό δομικών προκλήσεων.
Επί της ουσίας, αρχικά σχηματίστηκε στον απόηχο της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου και της κατάρρευσης της Ανατολικής Γερμανίας, με σκοπό να διευκολύνει την επανένωση της Γερμανίας – ένας στόχος που υποστηρίχθηκε από τις ΗΠΑ, οι οποίες απαίτησαν ως προϋπόθεση την εγκατάλειψη του μάρκου υπέρ του ευρώ.
Αυτή η στρατηγική μεταβολή, με σκοπό να αποτραπεί η προσέγγιση μιας ενωμένης Γερμανίας με τη Ρωσία και την Ευρασία, σηματοδότησε την αρχή μιας ένωσης που βασίστηκε περισσότερο σε πολιτικά θεμέλια, παρά σε οικονομική πρακτικότητα. Έτσι, η ΕΕ δημιουργήθηκε όχι μόνο ως κοινή αγορά, αλλά και ως μέσο πρόληψης του πολιτικού κατακερματισμού στην Ευρώπη, γεγονός που την καθιστά τόσο ένα εγχείρημα ενότητας, όσο και ένα δυνητικό μνημείο αποτυχίας. Σήμερα, οι αδυναμίες της είναι πολλαπλές, και η δομή της, η οποία σχεδιάστηκε κυρίως για πολιτικούς σκοπούς, δυσκολεύεται να φιλοξενήσει την πολύπλοκη οικονομική ποικιλία των κρατών μελών της.
Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα με την ΕΕ είναι η προτεραιότητα που δίνει στην πολιτική ενότητα έναντι της οικονομικής συνοχής. Αυτή η ανισορροπία αντιπαραβάλλεται έντονα με την παλαιότερη Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, η οποία έδινε έμφαση στο ελεύθερο εμπόριο, χωρίς να υπονομεύει την εθνική κυριαρχία. Η στροφή της ΕΕ προς ένα πολιτικό πλαίσιο δημιούργησε μια συγκεντρωτική αρχή στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αφαιρώντας από τα επιμέρους έθνη την αυτονομία να λαμβάνουν αποφάσεις προς το συμφέρον τους.
Αυτός ο συγκεντρωτισμός – ο οποίος συχνά θεωρείται ως ευθυγράμμιση με τους στόχους εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ – καθιστά ουσιαστικά τα κράτη-μέλη γεωπολιτικά εξαρτήματα και γεωπολιτικούς υποτελείς. Τέτοιοι περιορισμοί είναι ευδιάκριτοι στην περιορισμένη αυτονομία της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, καθώς τα κράτη-μέλη υποχρεώνονται να ακολουθούν συλλογικές στάσεις που τους αποτρέπουν από το να συνεργάζονται ανεξάρτητα με σημαντικούς παγκόσμιους παίκτες, όπως η Κίνα, η Ρωσία ή το Ιράν. Αυτή η περιορισμένη ευελιξία εμπλέκει συχνά την ΕΕ σε εμπορικούς πολέμους ή σε εξωτερικές συγκρούσεις των ΗΠΑ που δεν εξυπηρετούν ούτε τη σταθερότητα της ΕΕ, ούτε την κυριαρχία των επιμέρους μελών της.
Οι δομικές αδυναμίες της ΕΕ
Οι δομικές αδυναμίες της ΕΕ επιδεινώνονται περαιτέρω από την αδιάκριτη ένταξη χωρών με εξόχως διαφορετικά οικονομικά χαρακτηριστικά. Καθοδηγούμενη από πολιτικά κίνητρα, η ΕΕ καλωσόρισε χώρες που δεν πληρούσαν οικονομικά κριτήρια στοιχειώδους ομοιογένειας, δημιουργώντας ένα μπλοκ με έντονες εσωτερικές ανισότητες. Αυτή η εξέλιξη κατέστησε ουσιαστικά αδύνατο τον σχηματισμό συνεκτικής νομισματικής πολιτικής που να ταιριάζει σε όλα τα κράτη μέλη, χωρίς να προκαλεί τακτικές μείζονες κρίσης. Τα δομικά ζητήματα της Ευρωζώνης και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας τα γνωρίζουμε οι Έλληνες καλά και δεν χρήζουν εκ νέου ανάλυσης.
Το ρυθμιστικό πλαίσιο της ΕΕ αποθαρρύνει επίσης τις επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες, καθιστώντας τα κράτη-μέλη ουραγούς με ανταγωνιστικές τάσεις έναντι κρατών όπως η Κίνα, η οποία έχει αξιοποιήσει την τεχνολογική πρόοδο για ραγδαία οικονομική ανάπτυξη. Η έλλειψη καινοτομίας συνδυάζεται με υπερβολική εξάρτηση από παραδοσιακές βιομηχανίες, πολλές από τις οποίες έχουν χάσει την κερδοφορία και τη σημασία τους σε μια ραγδαία εξελισσόμενη παγκόσμια αγορά.
Η Γερμανία, για παράδειγμα, κάποτε ισχυρή βιομηχανική δύναμη, αντιμετωπίζει σήμερα σημαντικές προκλήσεις για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητάς της λόγω ανεπαρκών επενδύσεων στην τεχνολογία, της έκλειψης της κάποτε φτηνής ενέργειας που λάμβανε, και μιας στάσιμης βιομηχανικής βάσης – για να αποφύγουμε την εξόχως ακριβή φράση “ραγδαία αποβιομηχανοποίηση”. Αυτό το έλλειμμα όχι μόνο επηρεάζει την οικονομική ανάπτυξη, αλλά και τη δημιουργία θέσεων εργασίας και τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα της περιοχής στην παγκόσμια οικονομία. Από οικονομική άποψη, η εξάρτηση της ΕΕ από τις φθηνές πιστώσεις και τη χρηματιστικοποίηση έχει δημιουργήσει μια εύθραυστη συλλογική οικονομία ευάλωτη σε εξωτερικούς κλυδωνισμούς – ιδίως, δε, όταν χάνει τη ρώμη της Γερμανίας ως βιομηχανικής “καρδιάς” της.
Το πολιτικό τοπίο της ΕΕ πάσχει επίσης από έλλειψη αποτελεσματικής αντιπολίτευσης και διακυβέρνησης. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επικρίνονται συχνά για μια γραφειοκρατία που προωθεί τη συμμόρφωση έναντι της αρμοδιότητας, με τους αξιωματούχους να θέτουν ως προτεραιότητα την ομοιογενή φωνή εντός της ΕΕ, έναντι της εξυπηρέτησης των συμφερόντων των εθνικών τους εκλογικών περιφερειών. Αυτή η έλλειψη αποτελεσματικής διακυβέρνησης συνεπάγεται ότι οι πολιτικές είναι συχνά αποσυνδεδεμένες από τις ανάγκες και τις επιθυμίες των πολιτών, οδηγώντας σε εκτεταμένη απογοήτευση, απάθεια και, άλλοτε, αντίδραση των ψηφοφόρων, η οποία ακολούθως καταγγέλλεται ως «λαϊκιστική στροφή» από τα ίδια πολιτικά στρώματα που δεν αποδίδουν τα απαραίτητα και ως εκ τούτου προκάλεσαν την ανάδυσή της.
Το αδιέξοδο της ΕΕ
Οι ιδεοληπτικά καθοδηγούμενες πολιτικές θολώνουν περαιτέρω τη λήψη στρατηγικών αποφάσεων της ΕΕ. Για παράδειγμα, ο μακροχρόνιος ανταγωνισμός προς τη Ρωσία, που κατ’ ουσίαν απορρέει από την υπερατλαντική επιδίωξη να περιοριστεί έως μηδενισμού η ρωσική επιρροή (μετάφραση: η οποιασδήποτε, εν τέλει, φύσης συνεργασία με τη Ρωσική Ομοσπονδία), έχει επηρεάσει την ενεργειακή στρατηγική της ΕΕ. Οι χώρες της ΕΕ εξακολουθούν να βασίζονται στη ρωσική ενέργεια ακριβώς όπως και πριν, απλώς πλέον μέσω τρίτων και μεσαζόντων με διογκωμένο κόστος. Κοινώς: Απροσδόκητα κέρδη για τρίτες χώρες που… μεταμφιέζουν την “εθνικότητα” της ενέργειας, και κερατιάτικα χωρίς κανέναν λόγο για τους πολίτες της ΕΕ!
Η εξάρτηση αυτή καταδεικνύει το στρατηγικό δίλημμα της ΕΕ: Επιδιώκει να μειώσει την εξάρτησή της από τη ρωσική ενέργεια, αλλά δεν έχει ακόμη εξασφαλίσει βιώσιμες και οικονομικά προσιτές εναλλακτικές λύσεις — και ούτε πρόκειται. Η καταστροφή των αγωγών Nord Stream περιπλέκει περαιτέρω τα πράγματα, εξαλείφοντας μια άμεση πηγή φυσικού αερίου για το μακράν ορατό μέλλον και αναγκάζοντας την ΕΕ να εξαρτάται από δαπανηρές εισαγωγές από συμμάχους, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτή η ενεργειακή ανασφάλεια απειλεί τη βιομηχανική βάση της Ευρώπης και αυξάνει τον κίνδυνο οικονομικής ύφεσης, ιδίως στις ενεργοβόρες βιομηχανίες που δεν μπορούν να απορροφήσουν επ’ αόριστον το αυξανόμενο κόστος.
Επιπλέον, υπάρχει μια αυξανόμενη αίσθηση ότι το ΝΑΤΟ, το οποίο δημιουργήθηκε αρχικά σε ψυχροπολεμικές συνάφειες που έχουν λήξει εδώ και δεκαετίες, έχει υπερβεί τον σκοπό του. Μια επανεκτίμηση της αρχιτεκτονικής ασφαλείας της Ευρώπης, αποσυνδεδεμένη από την αμερικανοκεντρική στρατηγική του ΝΑΤΟ, όπως αυτή υπαγορευόταν από την αμερικανική κυβέρνηση που βρίσκεται σε αποδρομή, θα μπορούσε να επιτρέψει στην ΕΕ να ακολουθήσει πολιτικές που ευθυγραμμίζονται καλύτερα με τα δικά της συμφέροντα ασφαλείας και οικονομίας. Κι αν δεν το επιδιώξει αυτό η Ευρώπη, ίσως να της επιβληθεί από νέα υπερατλαντικά ήθη σύντομα.
Όταν το υπουργείο Εξωτερικών της γερμανικής “καρδιάς” της ΕΕ διακονείται από μια Ανναλένα Μπέρμποκ, σε μια κυβέρνηση που οδεύει προς πρόωρες εκλογές, και όταν τα περισσότερα πολιτικά συστήματα των κρατών-μελών διέρχονται οξύτατη κρίση, είναι σαφές ότι οι παρούσες ηγεσίες εξεμέτρησαν το ζην.
Ο αποδιο-Πομπέος!
Στα καθ’ ημάς, έχει συμβολική ενάργεια και ευρύτερες συνεπαγωγές το επικαιρικό γεγονός πως την ώρα εκτύπωσης των κυριακάτικων φύλλων με τη γεμάτη σιγουριά διαρροή/διακήρυξη/υπόσχεση πως… «ο Μητσοτάκης έχει εξαιρετική συνεννόηση με τον Πομπέο από τη νέα κυβέρνηση Τραμπ» – θαρσείτε, ιθαγενείς! – δημοσιευόταν το tweet του εκλεγμένου προέδρου με το οποίο καθιστούσε το εθνικό μας βύσμα αποδιο-Πομπέο και εκτός αμερικανο-κυβερνητικού νυμφώνος, συνεπώς η ελληνική κυβέρνηση έμεινε με τον μουτζούρη!
Ταυτόχρονα, όμως, η βιώσιμη πολιτική εναλλακτική ελλείπει ηπειρωτικά: O μόνος πόλος που διαφαίνεται κάπως αναδυόμενος, ο καταγγελλόμενος ως «ακροδεξιός λαϊκιστικός», αφ’ ενός πάσχει από γιγαντιαία έλλειψη στοιχειώδους διακρατικής συνοχής ως προς τα μείζονα ζητήματα εξωτερικών σχέσεων και στρατηγικών επιλογών της ΕΕ – εδώ περιθωριοποιείται ο Maximilian Krah εντός της ίδιας της AfD… – και εν πολλοίς ενώνεται κάπως μόνο από τα “εύκολα” εσωτερικά ζητήματα της ατζέντας αυτού του χώρου.
Και αφ’ ετέρου συχνά πάσχει από μια μονοθεματικότητα τζουκ-μποξ, κατά την οποία ως “πολιτικός χώρος” λογίζεται το να έχεις θέση για έως τρία-τέσσερα θέματα το πολύ, για να θυμηθούμε τα παρ’ ημίν Αφρο-Λάτιν φαινόμενα! Σε αυτό το πλαίσιο, η μη ανάδυση μιας βιώσιμης, λειτουργικής αντιπολίτευσης με στοιχειώδη ηπειρωτική ομοιογένεια στα θεμελιώδη προοικονομεί περισσότερη αστάθεια κι από την ίδια την σταδιακή, μα βέβαιη, εσωτερική κατάρρευση του νυν ευρωπαϊκού πολιτικού μετώπου. Κοινώς: Ποιοι θα αναλάβουν όταν σκάσει το κανόνι; Εκκρεμεί η ανάδυσή τους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου