Η Ελλάδα στο Μεταίχμιο: Από την Ταπείνωση στην Αναμονή του Πολιτικού Ρήγματος...

 ΑΝΤΩΝΗΣ ΑΝΔΡΟΥΛΙΔΑΚΗΣ*

Η ελληνική κοινωνία των τελευταίων ετών κουβαλά μια βαριά σκιά: το τραύμα των Μνημονίων. Η εμπειρία της ταπείνωσης απέναντι στις ευρωπαϊκές ελίτ, η αίσθηση ότι «δεν μπορούμε να αποφασίσουμε μόνοι μας», έχει εγγραφεί βαθιά στο συλλογικό φαντασιακό. 

Αυτό το ιστορικό τραύμα δεν εξαφανίστηκε· αντίθετα, ενίσχυσε το αίσθημα εθνικής μειονεξίας και ενοχής και μετασχηματίστηκε σε παθητικότητα, αποχή και δυσπιστία τόσο προς την πολιτική και τους θεσμούς, όσο και προς τα άλλα μέλη του συλλογικού σώματος.

Η παθητικότητα ως ψυχικό καταφύγιο

Μετά το σοκ του 2015, όταν η κοινωνία βίωσε το αίσθημα ότι «η ψήφος μας ακυρώθηκε», πολλοί πολίτες επέλεξαν την εσωτερική αποστασιοποίηση, που εκφράστηκε με μειωμένη συμμετοχή στις εκλογές, ανοχή σε κυβερνήσεις που υπόσχονται «σταθερότητα» ακόμη και χωρίς δικαιοσύνη και εντατικοποίηση/εσωτερίκευση του αισθήματος μειονεξίας: «είμαστε μικρή χώρα, δεν γίνεται αλλιώς».

Η παθητικότητα αυτή δηλαδή δεν είναι ούτε εθνική αδυναμία, ούτε η «κατάρα της φυλής», ούτε το «κακό το ριζικό μας»  · είναι ψυχική άμυνα απέναντι στην απογοήτευση. Όπως κάποιος που απογοητεύτηκε από κάποια σχέση και αποσύρεται/«μουδιάζει» για να μην ξαναπληγωθεί.

Το αφήγημα της κανονικότητας

Η σημερινή κυβέρνηση (και όχι μόνο) εργαλειοποιεί, χειραγωγεί και εν τέλει κεφαλαιοποιεί αυτήν την ψυχική κατάσταση. Το κυρίαρχο αφήγημα λέει: «Ναι, ίσως να υπάρχει αδικία, αλλά υπάρχει τουλάχιστον σταθερότητα». «Ναι, υπάρχει φθορά, αλλά τουλάχιστον είμαστε μέσα στην Ευρώπη».

Ενισχύστε το militaire.gr ,δείτε γιατί ΕΔΩ

Εδώ αναδύεται το παλιό τραύμα που λέει υποσυνείδητα καλύτερα να νιώθουμε «δεύτερης κατηγορίας Ευρωπαίοι» παρά να βιώσουμε ξανά τον αποκλεισμό, την ταπείνωση και την απόρριψη από την «μητέρα» Ευρώπη. Γι’ αυτό άλλωστε το σύστημα χρειάζεται τον Τσίπρα στην «αντίθετη θέση» ώστε το αφήγημα της «κανονικότητας» να ισχυροποιείται απέναντι στον «επιπόλαιο» μπαμπούλα της αστάθειας.

Η υπόγεια ζήτηση για δικαιοσύνη και αξιοπρέπεια

Εντούτοις, παρά την αδράνεια, υπάρχει ένα υπόγειο ρεύμα ανάγκης για δικαιοσύνη (π.χ. η οργή για τα Τέμπη), για αξιοπρέπεια (η υπέρβαση της αίσθησης κατωτερότητας) και για εθνική ανεξαρτησία απέναντι σε ελίτ που όλο και πιο συχνά αποφασίζουν για εμάς χωρίς εμάς. Αυτό το ρεύμα παραμένει διάχυτο, αλλά μπορεί να εκραγεί μόνο υπό συγκεκριμένες συνθήκες, είτε ενός νέου «τραύματος-ορόσημου» (βλ. κάποια νέα καταστροφή), είτε μεταμορφώνοντας το τραύμα σε όραμα.

Σενάρια για το πολιτικό μέλλον

Μπορούμε να ανιχνεύσουμε τέσσερα πιθανά πολιτικά σενάρια για το άμεσο μέλλον της χώρας μας. Πρώτο σενάριο συντήρησης, όπου η Νέα Δημοκρατία ή (και με) άλλα σχήματα κυριαρχούν με το αφήγημα της σταθερότητας/κανονικότητας. Δεύτερο πιθανό σενάριο το σενάριο της σιωπηλής παράτασης, όπου η κοινωνία αποσύρεται περαιτέρω από την πολιτική, με την αποχή να γίνεται η μεγαλύτερη «παράταξη» και την κοινωνική/πολιτική κατάσταση να συνεχίζει να «σέρνεται» μέχρις τελικής εξαντλήσεως. Το τρίτο πιθανό σενάριο είναι αυτό του Ρήγματος του πολιτικού συστήματος, όπου  ένα νέο συλλογικό τραύμα (π.χ. άλλο δυστύχημα, οικονομική κρίση, εθνικό ζήτημα) πυροδοτεί μια «νέα μεταπολίτευση». Το τέταρτο πιθανό σενάριο είναι αυτό του Ρήγματος που μπορεί όμως να προκληθεί με πυροδότη το συλλογικό Τραύμα των Τεμπών.

Το Ρήγμα

Με όρους πολιτικής ψυχολογίας και θεωρίας τραύματος, το ρήγμα σημαίνει ένα σημείο βαθιάς ασυνέχειας μέσα στον κοινωνικό ιστό, που προκύπτει όταν ένα ιστορικό γεγονός ή μια τραυματική εμπειρία διαρρηγνύει την εμπιστοσύνη των πολιτών προς τους θεσμούς ή την ίδια την αφήγηση της συλλογικής ταυτότητας. Δεν είναι απλώς μια «διαφωνία»· είναι τραυματικό σχίσμα που λειτουργεί σαν χαράδρα γιατί αποκαλύπτει το ψέμα ή την ανεπάρκεια του συστήματος, φέρνει στο φως απωθημένα συναισθήματα (οργή, ντροπή, αίσθημα προδοσίας) και δημιουργεί χώρο ανακατασκευής που, είτε θα καλυφθεί πρόχειρα και προσωρινά (με σιωπή ή καταστολή) είτε θα γίνει πεδίο για νέα κοινωνική και πολιτική συγκρότηση. Με άλλα λόγια, το «Ρήγμα» είναι το σημείο όπου η μνήμη του τραύματος συναντά την πολιτική αλλαγή.

Από το τραύμα στο όραμα

Στην πραγματικότητα για την περίπτωση του τέταρτου σεναρίου η κρίσιμη ερώτηση είναι: μπορεί το τραύμα να μετατραπεί σε όραμα; Ναι, είναι η απάντηση τόσο της κοινωνικής όσο και της πολιτικής ψυχολογίας.  Όμως κάτι τέτοιο θα απαιτούσε μια αφήγηση που δεν θα στηρίζεται μόνο στον φόβο («να μην ξαναζήσουμε τα ίδια»), αλλά στη δημιουργικότητα, πολιτικούς και κινήματα που μιλούν στη γλώσσα της δικαιοσύνης, της αξιοπρέπειας και της φροντίδας και μια νέα κοινωνική συμφωνία, όπου η Ελλάδα δεν θα ορίζεται ως «δεύτερη κατηγορία Ευρώπη», αλλά ως χώρα με δική της φωνή και συμβολή.

Τα Τέμπη ήδη αποτελούν ένα  τραύμα-ορόσημο», γιατί συγκεντρώνουν όλα τα στοιχεία που χρειάζονται για να γίνουν σημείο καμπής. Δηλαδή, στα Τέμπη ανιχνεύονται η μαζική ταύτιση/θύματα νέοι άνθρωποι, «τα παιδιά όλων μας», η διάχυτη αδικία/η αίσθηση ότι η τραγωδία δεν ήταν «ατύχημα», αλλά αποτέλεσμα διαφθοράς, ανευθυνότητας και συγκάλυψης, η συλλογική οργή/διαδηλώσεις, μνημόσυνα, τραγούδια, σύμβολα μνήμης, η απόπειρα φίμωσης/η αίσθηση ότι οι θεσμοί και τα ΜΜΕ δεν στέκονται στο ύψος τους ενισχύει την πεποίθηση «μόνο εμείς μένουμε να μιλήσουμε».

Ωστόσο, για να μετατραπούν τα Τέμπη από τραύμα σε δομικό ρήγμα εμπιστοσύνης που μπορεί να αλλάξει το πολιτικό τοπίο, χρειάζονται τρεις προϋποθέσεις:

– Διατήρηση της μνήμης: Να μη χαθεί στη ροή των γεγονότων, αλλά να παραμένει ζωντανό μέσω συλλόγων, δράσεων, πολιτισμικών συμβόλων.

– Μετατροπή του πένθους σε όραμα: Να αρθρωθεί πολιτικός λόγος που δεν μένει μόνο στο «να τιμωρηθούν οι ένοχοι», αλλά και στο «να αλλάξει το σύστημα που γεννά τέτοιες τραγωδίες».

– Κοινωνική διεύρυνση: Να μην εγκλωβιστεί το τραύμα σε έναν «κύκλο συγγενών», αλλά να το υιοθετήσει η κοινωνία συνολικά ως τραύμα εθνικό.

Αν αυτά επιτευχθούν, τότε τα Τέμπη μπορούν να γίνουν τομή αντίστοιχη με το Πολυτεχνείο — σημείο αναφοράς μιας νέας συλλογικής ταυτότητας και πιθανής «νέας μεταπολίτευσης».

Όλα δείχνουν ότι η Ελλάδα βρίσκεται στο μεταίχμιο: ανάμεσα στη σιωπηλή παθητικότητα και στην πιθανότητα ενός μεγάλου ρήγματος. Το ερώτημα δεν είναι αν θα έρθει το ρήγμα, αλλά πότε και με ποια μορφή. Αν θα είναι ένα ρήγμα που θα προκληθεί βίαια και αιφνιδιαστικά από κάποια νέα -πιθανόν ανεπανόρθωτη- καταστροφή ή αν θα είναι ένα οργανωμένο ρήγμα από τα τμήματα εκείνα της κοινωνίας που δεν εκπροσωπούνται από το υπάρχον πολιτικό σύστημα. Και, κυρίως, αν θα βρει όραμα/πολιτική πρόταση να το συνοδεύσει — ή αν θα χαθεί ξανά μέσα σε φαύλους κύκλους ήττας και απογοήτευσης.

Οι τελευταίες φανερές ή «αφανείς» δημοσκοπήσεις επιβεβαιώνουν ότι υπάρχει μια σημαντική δυσαρέσκεια και μια προδιάθεση για κάτι νέο — με άλλα λόγια, η κ. Καρυστιανού δεν είναι πλέον «θεωρητικό πρότζεκτ», αλλά φαίνεται ότι αρχίζει να έχει ρεαλιστική εκλογική επιρροή. Το ότι μάλιστα σε πρόσφατη δημοσκόπηση της Interview για το Political η κ.  Καρυστιανού εμφανίζεται να προηγείται του κ. Τσίπρα σε υποθετικό σενάριο δείχνει ότι υπάρχει μια μετατόπιση στην κοινή γνώμη προς ανθρώπους/κινήσεις που δεν έχουν (ή δεν είναι) παραδοσιακοί πολιτικοί φορείς, αλλά φαίνονται πιο «καθαροί», πιο «έντιμοι», πιο «δίκαιοι» στα μάτια σημαντικού τμήματος του πληθυσμού. Αυτό επιβεβαιώνει και παλαιότερη έρευνα της Public Issue (Μάρτιος του 2025), όπου περίπου 67% των πολιτών είχαν θετική γνώμη για τη Μαρία Καρυστιανού. Και βέβαια αυτό δεν είναι πρόθεση ψήφου, δείχνει όμως υψηλή αναγνωρισιμότητα / θετική στάση.

Το Τέμπη ως καταλύτης

Αυτές οι δημοσκοπήσεις φαίνεται να εντάσσονται στην τάση ότι τα Τέμπη λειτούργησαν ως τραύμα-ορόσημο που αναζωπύρωσε την οργή, τη ζήτηση για δικαιοσύνη και την μετακίνηση από την αίσθηση ότι «τίποτα δεν αλλάζει». Η κ. Καρυστιανού φαίνεται να κερδίζει σε αυτό το πεδίο ως το σύμβολο που «λέει αυτά που άλλοι δεν λένε».

Η μνήμη των Τεμπών φαίνεται δηλαδή ότι λειτουργεί ως φορέας πολιτικής ανακατάταξης και όχι απλώς ως θεματικό αίτημα· άρα το αφήγημα «δικαιοσύνη–αξιοπρέπεια–ασφάλεια ζωής» έχει ευρεία διαπερατότητα πέρα από κλασικούς άξονες Αριστερά/Δεξιά. Επίσης, η πρωτιά του «κανένα» στην καταλληλότητα και τα χαμηλά των κομμάτων δείχνουν θεσμική δυσπιστία και κόπωση από το κομματικό σύστημα—το ακριβές υπόστρωμα πάνω στο οποίο μπορεί να χτιστεί μια «ηθική πλειοψηφία της ασφάλειας & δικαιοσύνης».

Βεβαίως όλα αυτά συντελούνται ή μπορούν να επισυμβούν εντός ενός παράθυρου ευκαιρίας, όπου το Τραύμα λειτουργεί ως φορέας της πολιτικής ανατροπής και του Ρήγματος. Γιατί χωρίς  οργανωτική/προγραμματική/πολιτική ύπαρξη, χωρίς να έχουν ακόμη εμφανιστεί -παρά ελάχιστα- τα συστημικά αντιπλαίσια στα καθεστωτικά ΜΜΕ, χωρίς πανεθνική οργάνωση, χωρίς οργανωτική βάση — ένα φορέα που λειτουργεί και όχι απλώς προσωπικό προφίλ, τέτοια εγχειρήματα μπορεί εύκολα να ξεφουσκώσουν.

Γι’ αυτό απαιτείται άμεσα:

Κεφαλαιοποίηση εμπιστοσύνης: δηλαδή, μετάφραση του ηθικού κεφαλαίου (Τέμπη) σε θεσμική πρόταση (δικαιοσύνη/ασφάλεια/κράτος δικαίου/ανεξαρτησία θεσμών, εθνική ανεξαρτησία, κοινωνική δικαιοσύνη, βελτίωση καθημερινής ζωής).

Διαφοροποίηση από τον όποιο «αντι-συστημικό θόρυβο»: δηλαδή ανάπτυξη συναισθηματικού βάθους χωρίς τιμωρητισμό και με αξιόπιστο σχέδιο.

Αναπτυξη Δικτύων βάσης πριν από την εθνική εκστρατεία.

Ανθεκτικότητα με ανάπτυξη απαντήσεων για τα κλασικά αντιπολιτευτικά πλαίσια («απολιτίκ», «λαϊκισμός», «μονοθεματικότητα»).

Ελάχιστο πρόγραμμα 100 ημερών (δικαιοσύνη–ασφάλεια ζωής–δημόσιες υποδομές, διαφθορά, θεσμική λογοδοσία, κοινωνική δικαιοσύνη, εξωτερική πολιτική/εθνικά θέματα) ώστε η πρόθεση να γίνει «δέσμευση».

Όλα δείχνουν να επιβεβαιώνεται μια συναισθηματική και πολιτική μετατόπιση-ένα «ρεύμα δικαιοσύνης» με επίκεντρο τα Τέμπη. Ένα Ρήγμα είναι έτοιμο να διαρραγεί. Πρόκειται για μια πραγματική κοινωνική ευκαιρία, αλλά θα κριθεί στην οργάνωση, τη θεσμικότητα και την αντοχή απέναντι στο επερχόμενο επικοινωνιακό στρίμωγμα. Και αυτό υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα μας προλάβει ένα καταστροφικό και ανεξέλεγκτο ρήγμα από μια νέα εθνική και κοινωνική καταστροφή.

*Αναπτυξιακός & Κοινωνικός Ψυχολόγος

Διδάσκων Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Neapolis. 

 

https://www.militaire.gr/i-ellada-sto-metaichmio-apo-tin-tapeinosi-stin-anamoni-toy-politikoy-rigmatos/