Τα τελευταία χρόνια, ένα ανησυχητικό φαινόμενο διαγράφεται στο πολιτικό τοπίο της Ισπανίας αλλά και γενικότερα της Ευρώπης: η αυξανόμενη απήχηση των ακροδεξιών κομμάτων στη νεολαία.
Ο πολιτικός επιστήμονας Victor Hugo Pérez Gallo, στο άρθρο του στην πλατφόρμα The Conversation, διερευνά αυτή τη στροφή νέων ανθρώπων προς πολιτικές δυνάμεις όπως το ισπανικό ακροδεξιό κόμμα Vox — ένα κόμμα που προωθεί ακραίες εθνικιστικές θέσεις.
Γιατί παρόλο που η νεολαία έχει παραδοσιακά ταυτιστεί διαχρονικά με προοδευτικά και μεταρρυθμιστικά κινήματα, σήμερα ένα αξιοσημείωτο ποσοστό ψηφοφόρων ηλικίας 18-24 ετών στρέφεται προς την ακροδεξιά; Ο Pérez Gallo ισχυρίζεται πως η απάντηση δεν πρέπει να αναζητηθεί μόνο στη σφαίρα της πολιτικής, αλλά και σε ψυχοκοινωνικές δυναμικές που σχετίζονται με την ανασφάλεια και την ανάγκη για ταυτότητα.
Η ελευθερία ως πηγή άγχους
Ο Pérez Gallo αντλεί από τη σκέψη του κοινωνικού ψυχολόγου Έριχ Φρομ, και ειδικά από το έργο του «Ο φόβος της ελευθερίας».
Ο Φρομ υποστήριξε ότι η ελευθερία, όταν δεν συνοδεύεται από κοινωνική ασφάλεια και αίσθηση σκοπού, μετατρέπεται σε πηγή άγχους και υπαρξιακής αγωνίας. Οι νέοι σήμερα, μεγαλωμένοι μέσα σε διαδοχικές οικονομικές κρίσεις, ασταθή αγορά εργασίας, πολιτισμικές ανακατατάξεις και ψηφιακό κατακερματισμό, νιώθουν συχνά χαμένοι και αποπροσανατολισμένοι.
Η ρητορική της ακροδεξιάς, με την έμφαση στην εθνική ταυτότητα, την τάξη και την «αποκατάσταση» παραδοσιακών αξιών, φαντάζει ως μια σταθερή πυξίδα σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία. Το κόμμα Vox, για παράδειγμα, προτείνει μια αναγνωρίσιμη και καθησυχαστική αφήγηση: «Επιστροφή στις ρίζες», «προστασία του έθνους» και «τάξη στο χάος». Μπορεί να μην προσφέρει λύσεις στα δομικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι νέοι, αλλά τους προσφέρει ένα πλαίσιο νοήματος και δυνατότητα συμμετοχής.
Μια «επανάσταση» χωρίς ανατροπή
Στο σημείο αυτό εισέρχεται και η θεωρία της «παθητικής επανάστασης» του Αντόνιο Γκράμσι, του Ιταλού μαρξιστή φιλοσόφου.
Για τον Γκράμσι, η «παθητική επανάσταση» είναι μια διαδικασία κατά την οποία οι κυρίαρχες τάξεις αφομοιώνουν επιλεκτικά αιτήματα των κατώτερων στρωμάτων για να αμβλύνουν την κοινωνική ένταση, χωρίς όμως να απειλείται η βασική δομή της εξουσίας.
Στην περίπτωση της νεολαίας, η ακροδεξιά μεταμφιέζει την εσωτερική αγωνία των νέων σε «επαναστατική» δράση κατά του κατεστημένου, στρέφοντάς την όμως όχι προς τις οικονομικές ή κοινωνικές αιτίες της ανασφάλειας, αλλά προς στόχους που δεν αμφισβητούν ουσιαστικά το σύστημα: Ως εχθροί του λαού στοχοποιούνται μετανάστες, φεμινιστικά κινήματα, ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, και διεθνή θεσμικά όργανα. Έτσι, οι νέοι μπορεί να νιώθουν ότι «επαναστατούν», ενώ στην πραγματικότητα ενισχύουν το καθεστώς που τους καταπιέζει.
Από τα memes στην ψήφο
Η στρατηγική της ακροδεξιάς δεν περιορίζεται στη ρητορική. Τα κόμματα όπως το Vox κατανοούν σε βάθος τη δύναμη της ψηφιακής επικοινωνίας. Μέσα από την ευρηματική χρήση των κοινωνικών δικτύων, των memes και της αισθητικής της αντίστασης, καταφέρνουν να χτίσουν μια «κουλτούρα του διαδικτύου» που προσελκύει τους νέους.
Το ψηφιακό σύμπαν προσφέρει έναν εύκολο, άμεσο και θεαματικό τρόπο ταύτισης. Η απλή αναδημοσίευση ενός meme ή η παρακολούθηση ενός σύντομου βίντεο μπορεί να προκαλέσει το αίσθημα συμμετοχής σε έναν αγώνα χωρίς τον κόπο της ανάλυσης ή της πολιτικής πράξης. Ο Pérez Gallo τονίζει ότι για κάποιους νέους, η ψήφος στην ακροδεξιά μπορεί να είναι απλώς άλλο ένα «κλικ», μια αντίδραση χωρίς στρατηγική, που όμως έχει πολιτικές συνέπειες.
Η απορρόφηση της νεανικής δυσαρέσκειας
Το σημαντικότερο, σύμφωνα με τον συγγραφέα, είναι πως η ακροδεξιά δεν προσφέρει λύσεις, αλλά τρόπους έκφρασης της απογοήτευσης. Καταφέρνει να απορροφήσει την αγανάκτηση χωρίς να τη μετατρέψει σε επαναστατική δύναμη. Η υποτιθέμενη «αντισυστημική» της ρητορική χρησιμεύει μόνο για να αποπροσανατολίσει, μετατρέποντας την αίσθηση αδικίας σε θυμό που εξυπηρετεί τις δικές της πολιτικές ατζέντες.
Στο πλαίσιο αυτό, η νέα γενιά γίνεται, όπως θα έλεγε ο Γκράμσι, φορέας μιας «επανάστασης» που διατηρεί ανέπαφη την κοινωνική και οικονομική ανισότητα.
Ελπίδα για ανατροπή
Το άρθρο δεν καταλήγει απαισιόδοξα. Αντίθετα, προσκαλεί την κοινωνία και ιδιαίτερα την Αριστερά να κατανοήσει τις ανάγκες, τις αγωνίες και τις συνθήκες που ωθούν τους νέους στην αγκαλιά της ακροδεξιάς. Μόνο αν προταθούν πολιτικές λύσεις που απαντούν ουσιαστικά στο αίτημα για νόημα, ασφάλεια και συμμετοχή, μπορεί να ανακοπεί αυτή η παθητική επανάσταση και να ξαναδοθεί στην έννοια της «επανάστασης» το απελευθερωτικό της περιεχόμενο.
Η στροφή των νέων στην ακροδεξιά δεν είναι απλώς μια συγκυριακή ψήφος διαμαρτυρίας. Είναι το αποτέλεσμα μιας βαθιάς κρίσης ταυτότητας και προσανατολισμού σε έναν κόσμο που αλλάζει ριζικά. Αν δεν απαντηθεί με σοβαρότητα, υπάρχει κίνδυνος η «παθητική επανάσταση» να παγιώσει μια νέα εποχή αντιδραστικής πολιτικής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου